Zachowek przysługuje dzieciom, małżonkowi i rodzicom zmarłego wówczas, gdy nie otrzymali oni należnej im części majątku spadkowego czy to w drodze dziedziczenia, czy to w postaci zapisu, czy też poprzez uczynioną przez zmarłego za jego życia darowiznę. Wówczas mogą oni wystąpić do spadkobiercy testamentowego lub obdarowanego, który dostał cały majątek zmarłego, z roszczeniem o zapłatę kwoty odpowiadającej wartości 1/2 (w przypadku osoby pełnoletniej) albo 2/3 (w przypadku osoby niepełnoletniej) przysługującego im udziału spadkowego.
W określonych sytuacjach spadkodawca może wydziedziczyć osoby uprawnione i pozbawić ich w ten sposób prawa do zachowku. Należy jednak pamiętać, że w takim przypadku w miejsce osoby wydziedziczonej wchodzą jej dzieci. Może więc zdarzyć się na przykład tak, że rodzic wydziedziczy swojego syna, który uporczywie nie dopełniał względem niego obowiązków rodzinnych, ale i tak syn ten będzie mógł wystąpić w imieniu swoich niepełnoletnich dzieci, jako ich przedstawiciel ustawowy o zachowek i faktycznie otrzyma więcej, bo 2/3 a nie 1/2 wartości udziału spadkowego.
Roszczenie o zachowek przedawnia się z upływem 5 lat od śmierci spadkodawcy lub ogłoszenia testamentu. Zaznaczyć przy tym należy, że przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku. Czyli osoba obca dla zmarłego, która dostała od niego darowiznę dawniej, niż 10 lat wstecz, może uchylić się od zaspokojenia roszczenia o zachowek. W przypadku osób bliskich, które otrzymały darowiznę takiego ograniczenia czasowego nie ma.
